Schwarz, Mommie (1876-1942), Zonnebloemen – 1918

S.L. (‘Mommie’) Schwarz (1876-1942)

Zonnebloemen – 1918
gesigneerd linksonder
olieverf op doek
83 x 72 cm

Herkomst:
Particuliere collectie, Nuenen

Expositie:
Amsterdam, Stedelijk Museum, Hollandsche Kunstenaarskring, 16 maart – 7 april 1918 (getiteld ‘Stilleven, zonnebloemen’)

Literatuur:
Linda Horn, Else Berg en Mommie Schwarz. Kunstenaarspaar in Amsterdam 1910-1942, Wezep 2012, p. 186

Samuel L. (‘Mommie’) Schwarz werd op 28 juli 1876 in Zutphen geboren in een gezin van elf kinderen. In 1897, hij was toen 21 jaar, vertrok hij met een oudere broer naar New York, waar hij zijn eerste tekenlessen kreeg. In 1902 was hij korte tijd terug in Europa en studeerde aan de Academie van Antwerpen, maar brak dit na een half jaar af om terug te keren naar New York. Rond 1908 keerde hij definitief terug naar Europa, eerst naar Berlijn, waar het expressionisme zijn aandacht trok. Hier zocht hij zijn schilderende nicht Else Berg op. Samen met Else bezocht hij Parijs en vestigden de twee zich vervolgens in 1910 in Amsterdam, waar ze behoorden tot de groep modernisten die bijeenkwam op Leo Gestels befaamde atelierzolder in de Tweede Jan Steenstraat.

Gestel bezocht in de zomermaanden geregeld het dorp Bergen, waar Else en Mommie later ook vaak zouden verkeren. Samen met Gestel ondernamen ze in 1914 een reis naar Mallorca, die resulteerde in kubistische landschappen opgebouwd uit geabstraheerde, lumineuze kleurvlakken. Via het Spaanse vasteland (Barcelona, Madrid) keerde het gezelschap terug naar Nederland. Na terugkomst woonden Else en Mommie afwisselend in Amsterdam en Schoorl/Bergen, waar ze nauwe banden onderhielden met de schilders van de Bergense School. In die tijd tendeerde hun werk in onderwerpskeuze, vormenspel en kleurgebruik naar het gematigde expressionisme van de Bergense School. Daarbij liet Mommie zich niet verleiden tot het donkere palet dat zo kenmerkend was voor het Bergense expressionisme, maar behield hij een duidelijke voorkeur voor heldere kleuren en strakke vormen.

In 1920 traden Else en Mommie in het huwelijk. Ze woonden op verschillende adressen en hadden – om in moderne termen te spreken – een LAT-relatie. In 1927 vestigde Mommie zich op Sarphatipark 42 (eerste verdieping), Else woonde toen op Albert Cuypstraat 272. In 1937 verhuisde Else eveneens naar Sarphatipark 42, waar ze een eigen etage had op de derde verdieping. Hoewel Mommie deelnam aan talloze groepsexposities en lid was van de Hollandsche Kunstenaarskring, kreeg hij pas in 1929 zijn eerste solotentoonstelling, gevolgd door succesvolle exposities bij kunsthandel Van Lier (1930) en kunsthandel Vecht (1931).

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog doken Else en Mommie onder in Baambrugge, maar keerden ondanks het dreigende gevaar terug naar Amsterdam, waar ze in november 1942 werden opgepakt en gedeporteerd via Westerbork naar Auschwitz, waar ze op 19 november 1942 werden vermoord.

Dit schilderij werd in 1918 geëxposeerd bij de Hollandsche Kunstenaarskring. Deze vereniging was in 1913 opgericht en hield jaarlijks een expositie in het Stedelijk Museum. Else en Mommie exposeerden vanaf 1916 bij de vereniging en bleven altijd lid. Vanaf 1930 bekleedden ze ook bestuursfuncties binnen de vereniging. Mommie’s inzending op de expositie van 1918 kreeg lovende kritieken. De criticus van Het Volk (25 maart 1918) schreef dat ‘enkele stillevens pakken door een forsche, robuuste kleur en gedurfde constructie’. In De Maasbode van 23 maart 1918 lezen we: ‘S.L. Schwarz is een sterk schilder, wiens kunst echter in beperking en eenvoud winnen zou. Zijne kleur, waarmede hij nochtans veel bereikt, heeft iets brutaals.’

Dit stilleven met zonnebloemen is vermoedelijk geschilderd in Schoorl, waar Else en Mommie vanaf 1915 regelmatig verbleven in de boerderij ‘De Hooge Geest’. Rechts op het schilderij zien we een doorkijkje met een typisch Noord-Hollandse stolpboerderij.

Binnen de Bergense School waren zonnebloemen een geliefd thema. Behalve bij Else en Mommie treffen we het ook aan in het werk van onder meer Matthieu Wiegman, Leo Gestel en D.H.W. Filarski.

Geraadpleegde literatuur:
Adriaan Venema, De Bergense School, Baarn 1976, pp. 166–174
K. Hoogendonk, K. Beeldman, A. Ligthart, Else Berg. Schilderijen, aquarellen en tekeningen, Amsterdam 1989
Linda Horn, Else Berg en Mommie Schwarz. Kunstenaarspaar in Amsterdam 1910–1942, Wezep 2012
Edward van Voolen, Linda Horn, Vermoorde kunst. Werk van vermoorde Joodse kunstenaars, Venlo 2020