Armando (1929-2018)

Fahne – 1981

gesigneerd en gedateerd 81 verso
olieverf op doek
50 x 40 cm

Herkomst:

Galerie Collection d’Art, Amsterdam
Particuliere collectie, Nederland (verworven van bovengenoemde galerie in 1985)

Expositie:

Amsterdam, Collection d’Art, Armando, 1985

In 1979 ging Armando naar Berlijn. Hij werd uitgenodigd om hier een jaar te komen werken, maar zou uiteindelijk veel langer blijven. Het bleek een periode van ongekende activiteit. ‘Daar ben ik echt hevig gaan schilderen, onder zeer primitieve omstandigheden’, aldus Armando. Hij had geen vast atelier en moest om de paar maanden verhuizen. Soms werkte hij in de slaapkamer van kennissen, ook werkte hij een tijdje in het oude atelier van de omstreden Duitse beeldhouwer Arno Breker.

In de Berlijnse jaren ontstaan de Fahnen. Ofschoon Armando zich hierin meestal beperkt tot de kleuren zwart en wit, zijn er enkele exemplaren waarin de kleur rood figureert. In die zin is dit schilderij uit 1981, geschilderd in het tweede jaar dat hij in Berlijn zat, een uniek exemplaar in de reeks.

In een interview (2004) met de kunstcriticus Hans den Hartog Jager ging de schilder nader in op de oorsprong en de symboolwaarde van z’n Fahnen:

Hans den Hartog Jager: U schildert veel onderwerpen met een nadrukkelijke symbolische lading – een vlag, een rad. Hebben die een specifieke, persoonlijke betekenis of wilt u verwijzen naar de bredere betekenis die ze in onze cultuur hebben ?

Armando: Ik weet niet of het symbolen zijn. Ook die thema’s dringen zich aan mij op. Ik kan me nog precies herinneren wanneer ik mijn eerste vlag schilderde. Ik weet het adres zelfs nog, de Bundesallee in Berlijn, op een kleine zolder. Ik maakte dat schilderij, het was klaar voor ik het wist en ik dacht: hé, dat is een prachtig onderwerp. Wie schetst mijn verbazing toen ik niet veel later, bij het bladeren in oude schetsjes, die vlag weer tegenkwam. Dat was ik totaal vergeten. Heel raar, maar wel typisch voor mij.

Hans den Hartog Jager: U schetst zichzelf zo nadrukkelijk als iemand die het allemaal maar overkomt

Armando: Dat is ook zo, ik kan daar niks aan doen. Het is geen rationeel besluit, zo van: ik ga vlaggen schilderen. Het is zo’n tussenfase, tussen droom en denken. Er overkomt je veel, als kunstenaar. Als je er maar voor open staat

Met de serie Fahnen vestigde Armando zijn naam definitief in Duitsland. In 1984 kreeg hij een grote expositie met zijn Fahnen in de Berlijnse Nationaalgalerie.

In zijn boek Vrijheid – De vijftig Nederlandse kernkunstwerken vanaf 1968 (2019) beschrijft Hans den Hartog Jager de doeken van Armando treffend als “logo’s van collectieve trauma’s”. ‘Je voelt’, zo lezen we, ‘dat ze voorkomen uit een diepe fascinatie voor beladen onderwerpen als oorlog, vaderlandsliefde, vernietiging, geschiedenis. Pijnlijke schilderijen zijn het daardoor ook, die symbolen scheppen voor gebeurtenissen en gevoelens die iedereen het liefste wil vergeten’.

Hans den Hartog Jager probeert het thema ‘vlag’ in Armando’s oeuvre verder te duiden: ‘De Fahnen gedijen het beste bij een stapeling van contrasten, dubbelzinnigheden en betekenisomdraaiingen. Dat begint met de vlag zelf: waar die normaal wit is, als een logo, een symbool van het feit dat vrijheid het hoogste is wat een mens kan nastreven, is-ie bij Armando zwart als de nacht. En waar een logo altijd helder is en kaal, maakt Armando het ruw en grof en expressief. En waar een vlag altijd zacht en kwetsbaar wappert, zijn die van Armando zwaar en massief, als een bijl die ieder moment op de nek van de toeschouwer kan vallen. Zoals hij zelf later vanuit Berlijn zou schrijven: “Intussen dwaal ik langs de muur en maak ik waardige schilderijen […] heden grote zwarte vlaggen. Wat blijft mij anders over dan wanhopige vlaggen te schilderen. Onmacht ? Verregaande identificatie ? De waaiende nacht ? Of toch juist de macht, dat kan ook. Macht. Ze wapperen. Soms met een hoge rug van kwaardheid”. Zo slaagt Armando erin op de Fahne-doeken in de alleroverzichtelijkste objecten, die bijna een logo-achtige kracht hebben, tot een rijk symbool te transformeren. Niets is hier meer zeker, eenduidig, veilig. De vlag wappert, maar kan evengoed elk moment het hoofd van de omstanders afhakken. Dit is de vrijheid waarin we leven, lijkt Armando te zeggen. Hier zullen we het mee moeten doen’.

Bronnen:

Catalogus Armando – Fahnen, Nationalgalerie Berlijn, Westfälischer Kunstverein Münster, Städtisches Museum Abteiberg, Mönchengladbach 1984
G. Gercken, Armando. The Berlin years, SDU Den Haag 1989
Hans den Hartog Jager, Verf. Hedendaagse Nederlandse schilders over hun werk, Amsterdam 2004/2011, pp. 38-53, m.n. pp. 46-47
Hans den Hartog Jager, Vrijheid – De vijftig Nederlandse kernkunstwerken vanaf 1968, Amsterdam 2019, pp. 58-61